وسایل مورد نیاز برای ساختن گیوه
وسایل مورد نیاز برای ساختن گیوه
مناطق کوهستانی کردستان و باختران و فارس و گذرگاههای صعب العبور آنها، کم بوده راههای ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بردامداری و کشاورزی و ضرورت تحرک فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائیز (که فصل کار هستند) پا افزاری را می‌طلبد که سبک- راحت – مقاوم- خنک و در عین حال ارزان باشد و خود عشایر، روستاییان و جوامع نیمه شهری با امکانات موجود در منطقه قادر به تولید آن باشند. گیوه نوعی پای افزار است که رویه آن را از ریسمان و نخ پرگ یعنی ریسمانهای پنبه‌ای بافته و زیه یا ته آن را گاه از چرم و غالباً از لته‌های بهم فشرده و در هم کشیده می‌سازند.
گیوه را باید یکی از جالبترین و ارزنده ترین صنایع دستی روستایی ایران دانست. این پای پوش قدیمی که روزگاری، بخصوص در فصل تابستان مورد استفاده فراوان قرار می‌گرفت در سالهای اخیر به سبب رواج کفش ماشینی و جایگزین شدن آن بجای پای افزارهای قدیمی در اکثر مناطق ایران رونق و اعتبار دیرین را از دست داده و صنعتگران شاغل نیز بعلت کمی درآمد و کاهش تقاضا در این رشته به مشاغل دیگر روی آورده اند ولی زیبائی و تنوع و طرحهای متعدد گیوه آنچنان است که هنوز هم دارای متقاضیان فراوانی بوده و از استقبال قابل توجهی در فصول بهار و تابستان برخوردار می‌باشد. گیوه کشی یکی از صنایع دستی رایج و بومی استان کرمانشاه است و به ویژه در بخش اورامانات از جمله صنایع دستی مسلط می‌باشد. این صنعت بومی را میتوان بر مبنای نوع تولید و محل تولید به دو بخش اصلی روستایی و شهری تقسیم کرد. دو روستای حجیج و نودشه از بخش اورامانات جزو مراکز قریمی و مهم تولید نوع خاصی از گیوه می‌باشد که تخت آن کهنه ای است و به نام گیوه زیره ای شهرت دارد.
علاوه بر دو روستای یاد شده روستاهای دیگری که در آنها قبلاً گیوه کشی چینی معمول یوده و هنوز هم این کار ادامه دارد عبارت است از: روستای ورادر- خانه دره – شرکان – میریه نروی – وزلی – تنگ مردان – پیله گر بره سیمین علیا- طلسم – ژامرگ – تومک – زمگه حیدر- حسین آباد – دوآب – قشلاق علیا و داربید.
مواد اولیه:
بخشی از مواد مورد مصرف گیوه‌بافان در محل و بخشی دیگر از نقاط دیگر تهیه می‌شود.
موادی که در محل تهیه می‌شود.
پوست گاو – پیه – نری گاو و نخ تابیده است.
و موادی که از خارج محل تهیه می‌شود عبارت است از:
۱ – برای گیوه های تخت زیره ای
رنگ – پارچه نازک نخی – کتیرا – نخ تابیده ( قرقره)
۲ – برای گیوه های طرح جدید (تخت چرمی و پلاستیکی) میخ پوست دباغی شده – پاشنه های لاستیکی – کف لاستیکی – چسب – پوست – نری گاو – پارچه نخی – موی بز.
– کار گیوه کشی معمولاً در دو مرحله کارگاهی و خانگی انجام می‌شود. کارهای مربوط به تخت گیوه که کاری مردانه است معمولاً در کارگاه و یا مغازه ها با ابزار گوناگون انجام می‌شود.
در مناطق شهری کارهای مربوط به رویه گیوه توسط زنان و در خانه ها صورت می‌گیرد. این کار در روستا‌ها هم به دست زنان و هم به دست مردان در خانه و قهره خانه و اماکن عمومی در ایام فراغت انجام می‌شود.
– در کارگاه های گیوه کشی معمولاً سه نفر با هم کار می‌کنند، این سه نفر که در یک مقطع مثلثی شکل به صورت زنجیره‌ای و یا تقسیم کار معین کار را شروع می‌کنند و به مرحله انجام می‌رسانند عبارتند از:
۱ – پرونیParuni که از پارچه های رنگ شده فیتیله درست می‌کنند و نسبت به دو نفر دیگر از مهارت و تخصص کمتری برخوردار است و در واقع پرونی در مرحله شاگردی گیوه کشی قرار دارد.
۲ – پی کینه گیرPeykanegir کسی که دارای تخصص و مهارت است و به مرحله استادی نزدیک می‌باشد . او بخش میانی کار و به عبارت دیگر بخش اتصال فتیله ها را انجام می‌دهد و تخت گیوه را برای انجام کار نهایی که به دست استاد کار انجام می‌گیرد آماده می‌کند.
۳ – کلاشگرKelash-ger که استاد و معمولاً صاحب کارگاه است برش و پرداخت و تکمیل تخت گیوه و بطور کلی موارد – حساس و دقیق کار را انجام می‌دهد.
مرحله دیگر اتصال رویه گیوه به تخت گیوه است و محل آن آنرا استاد کار با سوراخهائی که با درفش بوجود می‌آورد تعیین می کند و یک نفر دیگر که معمولاً در خارج از کارگاه است این محدوده را با ریسمانی که از موی بز تابیده شده می‌دوزد این کار را پرگامارونی Pergama-runi و عامل این کار را پرکاماگیرPergama-gir می‌نامند.
ابزار کار
در کار گیوه کشی بطور کلی از سه نیروی فشاری – کششی و ضربه ای استفاده می‌شود و ابزارهائی که در این صنعت دستی به کار می‌رود در جهت استفاده از این سه نیرو است و در پاره‌ای موارد به منظور نگهداری و مقاومت پا هم به کار گرفته می‌شود و کلیه این نیروها از طریق دست وارد می‌شود. پا به لحاظ انعطاف پذیری جایگزین سندان می‌شود و بطور کلی ابزار کار عبارت است از: سندان چوبی – مشته – درفش – کوره درفش درفش ناوکش – درفش پرگاماسم – کوره درفش پی کنه – چسنی – پرگاما- گزن – چوب ساو چوکله – روغندان – وز- دوارگیر- گوره گیر – قوتله- چاقو – پواز- گیره کنه.
مراحل مختلف ساخت:
۱ – آماده کردن پوست که مراحل زیر را شامل می‌شود و همه کارهای آن توسط استادکار انجام می‌گیرد.
۱ – خیس کردن.
۲ – گستردن آن روی زمین.
۳ – خاک یا خاکستر پاشیدن روی آن که به تدریج آب پوست را می‌کشد و خشکش می‌کند که این کار گاهی از یکماه هم بیشتر به طول می‌انجامد.
۴ – نرم کردن پوست.
۵ – رشته کردن پوست و درست کردن نسخه‌های باریک.
۶ – زدودن مو از تسمه‌ها.
۷ – نرم کردن تسمه ها با پیه.
۸ – رنگ آمیزی پارچه.
۹ – تهیه فیتیله توسط شاگرد.
۱۰ – پی کنه گیر.
رنگ در گیوه
رنگ هایی که در تهیه گیوه بکار می‌رود عبارتند از رنگ های آبی – قرمز- سفید- استخوانی- سیاه رنگ‌های آبی و قرمز که در تخت گیوه بکار برده می‌شود. قبلاً تخت گیوه ها فقط به رنگ سفید بود رویه گیوه مردانه معمولاً سفید بوده و برای بافت گیوه های زنانه از نخ های رنگین و گاه از انواع منجوق نیز استفاده به عمل می‌آید.
رنگ استخوانی – رنگ پاشنه و نوک تخت گیوه به دلیل استفاده از نری گاو که بعد از خشک شده حالت استخوانی می‌گیرد به رنگ استخوانی است.
رنگ سیاه – رنگ موی بز که در پرگاما به کار می‌رود. سیاه است این رنگ در زیر رویه قرار می‌گیرد و هرگز دیده نمی‌شود.
در باختران ۴ نوع گیوه معمول است:
۱ – گیوه تخت آجیده
۲ – گیوه تخت چرمی
۳ – گیوه تخت لاستیکی
۴ – گیوه رویه ابریشمی
مراکز تولید گیوه در ایران پراکنده بود و تقریبا در بیشتر نقاط کشور نشانه‌هایی از تولید این محصول میتوان دید اما عمدتاً مناطق مختلف باختران، استان مرکزی، فارس و …. مرکز تولید انواع گیوه محسوب می‌شود.
