نگاهی بر سوزن دوزی در استان سمنان

نگاهی بر سوزن دوزی در استان سمنان

«سوزن دوزی هنر آراستن روئین پارچه‌های ساده با بهره گیری از نخ‌های الوان و با کمک سوزن و یا قلاب است.»
در دامنه ارتفاعات و دشت‌های استان سمنان شهرها و روستاهای بسیاری جای گرفته که به سکونت اقوام و گروه‌های مختلف قومی و زبانی اختصاص یافته است. یکی ازهنرهای رایج در این استان سوزن‌دوزی است که می‌توان آن را در تزیین اجزائ پوشاک سنتی زنان و مردان و دوخت‌هایی همچون سفره قند، پوشش سر تاقچه و انواع دیگر همچون کیسه‌های نگهداری پول، شانه سر، توتون و چُپُق مشاهده کرد.

سوزن دوزی بر روی البسه محلی
یکی از انواع سوزن دوزی‌های موجود در نقاط مختلف استان انجام هنر شُماره دوزی برروی پوشش زنان به جهت تزیین قسمت‌های مختلف البسه محلی ازجمله سر آستین، سرپوش و یا قسمت‌هایی از دامن و پیراهن است که بارزترین جلوه آن را می توان در پوشاک سنتی زنان مهدیشهر مشاهده کرد. نمونه دیگری از هنر سوزن دوزی بر روی تن پوش اهالی نقاطی چون خوارتوران، شهرمُجن و برخی نواحی حاشیه کویر خود نمایی می کند.
دراین نقاط برروی قسمت‌هایی از پیراهن بلند زنان (جامه) و یا نوار پایین دامن هنر سوزن دوزی با استفاده از نخ سیاه رنگ و سوزن انجام شده که برخی اهالی آن را «سیکsiyak» دوزی و برخی سوزن دوزی می نامند. سر پوش‌های تزیینی زنان از جمله کلاه‌های پارچه‌ای از دیگر موارد انجام هنر سوزن دوزی به لحاظ آراستگی بیشتر آن است که بعضا با هنرهایی چون سکه دوزی و غیره همراه می‌باشد. در مواردی نیز می‌توان هنر سوزن دوزی و نقش اشکال هندسی با نخ‌های الوان را برروی جوراب‌های پشمی نقش دار مشاهده کرد.
زنان ایل سنگسری برای انجام شماره دوزی ابتدا پارچه توری سفید رنگی را بر روی پارچه مورد نظر برای دوخت لباس با زدن چند کوک شُل متصل کرده سپس با سوزن و نخ‌های رنگی نقشه دلخواه را به صورت ذهنی و ضربدر در چهارخانه‌های پارچه تور مانند پیاده می‌کنند. پس از آماده شدن کار، تار و پودهای تور را از زمینه پارچه جدا کرده و بدین ترتیب نقش مورد نظر بر روی پارچه انداخته می شود. شماره دوزی غالباً از اشکال مختلف هندسی شکل می‌گیرد. این هنر امروزه در حال فراموشی است و برخی اجزاء پوشش سنتی زنان که به این هنر آراسته شده در مغازه‌های عتیقه فروشی به قیمت گزاف خرید و فروش می‌شود.
نمونه دیگری از هنر سوزن دوزی را می‌توان بر روی تن پوش‌های زنان نقاطی چون منطق? خوارتوران، شهر مُجن و برخی نواحی حاشیه کویر مشاهده کرد. در این نقاط بر روی قسمت‌هایی از پیراهن بلند زنان (جامه) همچون سرآستین، دور یقه و یا نوار پایین دامن هنر سوزن دوزی با استفاده از سوزن و نخ سیاه رنگ انجام شده که برخی اهالی آن را سیک دوزی (siyakdoozi) و برخی سوزن دوزی می‌گویند.
در روستاهای منطقه سر کویر دامغان هنوز هم نمونه‌هایی از سرپوش‌های سنتی زنان که به هنر سوزن دوزی آراسته گشته در میان البسه محلی مشاهده می‌شود. پاپوش‌های سنتی مردان همچون ساق پیچ (مُچ پیچ) که در اصطلاح محلی «پاتوه» نام دارد از دیگر اجزاء تزیین شده با هنر سوزن دوزی است که نمونه‌های آن غالباً درنقاط حاشیه کویر یافت می شود.
در منطقه خوارتوران واقع در جنوب شرقی شهرستان شاهرود نمونه‌های زیبایی از ساق پیچ‌هاومُچ پیچ‌های سوزن دوزی شده مردان مشاهده می‌شود. بدان جهت که در گذشته مردان به هنگام حضور در مجالس رسمی و یا عزیمت به شهر آن را به دور مچ پاودست خود می بستند.
بطور کلی انجام هنر شماره دوزی بر روی اجزاء مختلف پوشاک زنان و مردان در گذشته ای نه چندان دور رایج بوده و این امر غالباً در خصوص تزیین قسمت‌هایی از لباس رسمی (مهمانی) مورد نظر بوده است. استفاده از البسه محلی مزین به هنر شماره دوزی به هنگام شرکت در مجالس عروسی در میان زنان نقاطی چون مهدیشهر، خوارتوران، سطوه و دیگر مناطق رواج داشته که این امر موجبات تحسین مدعوین و تفاخر شخص را فراهم می آورد.

سوزن دوزی برروی پارچه‌های پوششی،کیسه‌های کوچک و …
از دیگر موارد انجام این هنر می‌توان به سوزن دوزی بر روی جلد پارچه‌ای قرآن، سجاده نماز، کیسه‌های شانه، چُپق، توتون، پوشش‌های لب تاقچه، آینه، سفره‌های قند و غیره در نقاط مختلف استان اشاره کرد. این نمونه‌ها به جهت تزیین و آراستگی فضای منزل و وسایل شخصی افراد، با ذوق و سلیقه زنان هنرمند انجام می شده است. در مناطقی چون خوارتوران و بیارجمند (توابع شهرستان شاهرود)، مهدیشهر، منطقه سرکویر شهرستان دامغان و روستای کلاته رودبار می توان نمونه‌هایی از این نوع سوزن دوزی‌ها را مشاهده کرد.

سیاک دوزی
در روستای کلاته رودبار نوعی سوزن دوزی بر روی پارچه‌های سفید با نقوش گل و علامت ضربدر تحت عنوان سیاک دوزی متداول است. رنگ‌های بکار رفته در این نوع دوخت غالباً مشکی، نارنجی، سبز، بنفش، قهوه ای، سرخابی و زرد بوده، مشکی رنگ غالب طرح‌هاست. کاربرد این هنر درتزئین بُقچه، زیر انداز، رومیزی، کیسه قندجهیزیه عروس و. . . است.
گفتنی است که طرح نقوش سوزن دوزی‌های منطقه خوارتوران به سوزن دوزی بلوچ قرابت بیشتری داشته و دوخت‌های بکار رفته در آن غالباً ترکیبی از زنجیره دوزی، جٍناق دوزی، مزایف دوزی، بُخارا دوزی، چشمه دوزی، سَرو دوزی، زیکزاک، پاکلاغی، ستاره دوزی، شِلال و غیره است. شاید یکی از دلایل این امر سکونت اقوام بلوچ و سیستانی طی دهه‌های گذشته در این منطقه باشد.
این طرح‌ها با نخ‌های الوان بر روی پارچه‌های چیت، اطلسی و یا انواع دیگر اجرا شده و در مواردی نیز هنرمندان از پارچه‌های طرح دار برای این منظور بهره برده اند.
انواع سوزن دوزی‌های رایج در نقاط مختلف استان در طی دهه‌های اخیر رو به فراموشی نهاده و آثار به جای مانده میراثی گرانبها از نسل‌های گذشته به شمار می رود. از دلایل این امر می توان به ارزش ریالی نمونه‌های موجود از جمله اجزاء پوشاک سنتی زنان در نقاط مختلف اشاره کرد که در سال‌های اخیر به گونه غیر قابل تصوری رشد یافته است.

منبع: chtn.ir