آشنایی با هنر ممقان دوزی
آشنایی با هنر ممقان دوزی
ارزنده ترین صنعت دستی ممقان که در ۴۲ کیلو متری شهرستان تبریز واقع شده،سوزندوزی است. این هنرصنعت که تولیدش در انحصار زنان و دختران خانه دار است و‌مواد اولیه ی مورد نیازش را فقط نخ ابریشم رنگین و پارچه ی دبیت و متقال تشکیل‌میدهد، در ممقان سابقه ی چندان طولانی ندارد و در گذشته تولیدات دست اندرکاران را بیشتر نوعی کلاه که دارای مصرف محلی بود تشکیل می‌داد. ولی در حال حاضر از این هنر‌علاوه بر کلاه برای تهیه ی زیر لیوانی، کمربند، کفش، جلیقه و سالفت (نوعی رومیزی که‌‌دارای ابعاد متفاوتی است و معمولا در وسط میزهای بزرگ گسترده میشود)، استفاده به‌‌عمل می‌آید.
سوزندوزی ممقان یکی از شعب رو دوزی‌های ایرانی است که طی آن زمینه ی اساسی پارچه‌‌را بخیه می‌پوشاند و زمینه ی تازه یی از نقش و رنگ ایجاد میشود.
تعداد سوزندوزان ممقان و حومه در حال حاضر حدود ۷۰۰ خانوار یا ۱۶۸۰ نفر است که‌‌محصولات تولیدی شان علاوه بر تامین نیازهای محلی و خود مصرفی توسط سازمان صنایع‌‌دستی ایران خریداری و در فروشگاههای وابسته به سازمان در نقاط مختلف کشور عرضه‌‌میشود.
طرحهای سوزن دوزان عموما ذهنی و ملهم از برداشت‌ها و بنیشهای شخصی هنرمندان از‌محیط طبیعت است و بیشتر شامل گل‌ها و بوته‌های تمثیلی میشود. ابزار کار سوزندوزان را فقط یک سوزن چهار سانتی معمولی و یک انگشتانه خیاطی تشکیل‌میدهد و با کمک همین وسایل ساده است که بدیع‌ترین نقوش را بر پارچه می‌نشانند و‌محصولاتی ظریف و مصرفی که از جنبه های قوی هنری نیز برخوردار هست تولید می‌کنند.
برای شروع به کار سوزندوزی، ابتدا با توجه به ضخامتی که نقش می‌بایست داشته باشد نخ‌‌ویسکوزیااستات را به صورت ۱۵-۶ یا ۳۰ لاکلاف نموده و به هم می‌تابند. سپس از یک برگ‌روزنامه شکل مورد نظر محصولاتی را که مصمم به تولید آن هستند بریده و به همین ترتیب اشکال مورد نظر را از دبیت و متقال مشکی نیز بریده و آنها را در طرفین لایه ی روزنامه‌‌یی قرار می‌دهند (به این ترتیب که یک طرف روزنامه را دبیت و سوی دیگر آن را متقال‌بپوشاند) لازم به توضیح است که روزنامه و متقال (که اصطلاحا لایه نامیده میشود) باید‌دارای اندازه یی همسان و اندازه ی دبیت از طرفین حدود دو سانتی متر بیشتر باشد.
بعد از قرار دادن لایه و رویه در طرفین روزنامه آنها را به یکدیگر کوک زده و لبه ی اضافی‌‌پارچه را به داخل برگردانده و به لایه ی روزنامه یی میدوزند.
سوزندوزان معمولا سوزن را در دست راست گرفته و با دست چپ پارچه را ثابت‌‌نگاهداشته و ابتدا نقش زنجیره را به شیوه ی گلدوزی در پنج میلی متری لبه ی کار‌میدوزند. نحوه ی زنجیره دوزی به این ترتیب است که ابتدا سوزن را از زیر به داخل پارچه‌‌فرو برده و آن را کاملا از پارچه بیرون می‌کشند تا گره ی ته نخ به پارچه متصل شود. سپس‌سوزن را از رو به داخل پارچه فرو برده و قبل از آنکه کاملا از زیر کشیده شود و در دست‌‌در حالتی که نخ باقیمانده بر رویه ی کار حالت دایره یی کوچک را به خود گرفته سوزن را از‌زیر به داخل پارچه فرو برده و پس از عبور دادن از داخل دایره آن را می‌کشند تا نخ سفت‌شود. سپس دوباره با فاصله یی معین سوزن را از رو به داخل پارچه فرو برده، ایجاد دایره‌نموده و عمل را تکرار می‌نمایند تا دوخت زنجیره به پایان برسد (درست مثل کاری که در‌گلدوزی معمولی انجام میشود) بعد از انجام این مرحله، قسمت میانی کار به شکل پیش‌گفته زنجیره دوزی میشود.
در شرایط‌ی که کار شکلی دایره مانند داشته باشند مانند دوخت زیر استکانی یا کف کلاه، بعد از زنجیره دوزی قسمت وسط به وسیله ی نخ هایی که از مرکز دایره به محیط آن وصل‌میشود دایره را به هشت قسمت تقسیم نموده و با کوک هایی نقاط تماس قط‌رها را با محیط‌دایره دو به دو به یکدیگر وصل می‌کنند تا شکل ستاره یی هشت پر بر روی کار بنشیند و به‌‌این مرحله از کار اصطلاحا آی چک ماخ (ماه کشیدن) می‌گویند.
سپس پیرامون کار را با روش دندان موشی که تقریبا شبیه زیگزاگ است و در اصطلاح‌محلی دکمه قراقی نامیده میشود دوخته و آنگاه اطراف مرکز دایره را که گوبک (ناف) نام‌دارد با رنگ دلخواه زنجیره دوزی می‌نمایند.
و در مرحله ی بعد، پرههای ستاره به روش دو کوک بلند و تقریبا شبیه عدد ۷ دوخته میشود و در پایان با استفاده از دندان موشی‌های بلند، شبیه آنچه در لبه کار انجام شده، محصول‌تکمیل و آماده ی مصرف میشود.
در شرایط‌ی که تولید محصولاتی به اشکالی دیگر مورد نظر باشد کماکان برش رویه، لایه و‌آستر به شیوه ی قبلی انجام و پس از آن با ابریشم درشت تاب حاشیه یی به فاصله ی ۵میلی متری لبه ی کار، دوخته میشود. حاشیه دوزی که آن را سوچک ماخ (سو کشیدن یا‌حاشیه کشیدن) می‌گویند به این ترتیب است که دو یا سه ردیف نخ درشت تاب را بر روی‌‌پارچه قرار داده و به وسیله ی بخیههای بسیار ریزی که همرنگ نخ اصلی است آن را به رویه میدوزند.
آنگاه به فاصله ی کمی از حاشیه، مجددا به روش قبلی، چند ردیف ابریشم درشت تاب را بر‌روی کار دوخته و آن را جوت لماخ (جفت کردن) می‌نامند سپس در فاصله ی چند سانتی‌متری جوت لماخ حاشیه ی دیگری را که آق یر آچماق نامیده میشود بر روی کار میدوزند.
بعد از طی این مراحل، فاصله ی بین سوچک ماخ و جوت لماخ با بخیههای درشت به شکل‌عدد ۷ پر شده و محل تلاقی بخیهها با یکدیگر زنجیره دوزی میشود.
آنگاه نقش بوته جقه به روش زنجیره یی در وسط کار ایجاد میگردد.
شامیل لخ عبارت از یک ردیف دوخت زنجیره به موازات دیواره ی بوته و در قسمت داخلی‌آن است که با نخی به رنگ دیگر انجام میشود. و پس از آن داخل بوته جقه بخیه دوزی‌‌ضربدری میشود. که در اصطلاح محلی این قسمت از کار گل لاماخ نام دارد.
منبع: irandeserts.com