آشنایی با هنر ابریشم کشی و ابریشم دوزی

آشنایی با هنر ابریشم کشی و ابریشم دوزی

ابریشم کشی عبارت است از تبدیل پیله ابریشم به نخ ابریشم به وسیله دست و دستگاههای ابریشم کشی.

ابریشم کشی کاربردهای گوناگون و مهمی در صنایع دستی داشته و دارد. از جمله در نساجی و بافت پارچه های قیمتی و ظریف همچون حریر، زری و مخمل، قالی های با ارزش ابریشمی و تهیه نخ برای سوزندوزیهای زیبا و… مورد استفاده قرار می گیرد.

در صنعت ابریشم کشی سنتی، نوغانداران هنگامی که کرم های ابریشم رشد کافی نموده و به دور خود پیله می بندند پیله ها را جمع و تمیز نموده و به کارخانه ابریشم کشی می برند. و مراحل بعدی کار روی پیله ها انجام می گیرد. پیله ها را داخل دیگ های آب جوش می ریزند و با دستگاههای گردان و با کمک دست پیله ها را بصورت نخ ابریشم در می آورند و از آن برای پارچه های حریر قیمتی و قالی ابریشم و … استفاده می نمایند.

ابریشم دوزی
دوخت روی پارچه با الیاف ابریشم طبیعی بر اساس طرح های از پیش تعیین شده را ابریشم دوزی می گویند.
در طول تاریخ، افراد هر قبیله با تعصب خاصی در حفظ و پاسداری ارزشهای قبیله ای خود تلاش داشتند، از این رو با دوخت علایم و طرحهایی خاص بر روی پارچه با اشکال گوناگون دوختی ( قلابدوزی ، گلابتون دوزی ، ابریشم دوزی، ملیله دوزی ، شبکه دوزی ) دست به ابتکاراتی می زدند.

 

آوازه ی سوزن دوزیهای ایران نه فقط اعراب بلکه یونان، روم و قسطنطنیه را نیز تحت الشعاع قرارداده بود، آنچنان که رقیبی برای پارچه ها و سوزن دوزیهای آن زمان تلقی می شد. با مطالعه تحلیلی متون تاریخی در عرصهء مبادلات کالاهای ایرانی از عهد هخامنشی تا صفویه پی می بریم که سوزن دوزیهای ایرانی بعنوان گرانبهاترین کالا از ایران به مغرب زمین برده می شد.

سوزن دوزیهای ایرانی از دیر باز تا کنون از تنوع و گستردگی خاصی برخوردار بوده است که در کمتر جایی این تنوع و گستردگی مشاهده می شود موقعیت خاص جغرافیایی و تاریخی ایران، هجوم اقوام مختلف به این سرزمین و اهمیت سوق الجیشی آن منجر به این تنوع و گونه گونی شده که امروز نیز ما شاهد بقایای ارزشمند آن می باشیم هر چند بعنوان هنری با پیشینه ء تاریخی کهن از آن یاد می شود اما آنچه امروز دردست ماست فقط بخشی اندک از آن هنر غنی است که در زمان خود بیانگر فرهنگ ، هنر و قومیت ایرانیان بوده است.

ابریشم دوزی یکی از نمونه های سوزن دوزیهاست که در نقاط مختلف کشور وجود دارد .
ابریشم ماده ای است که کرم ابریشم از غده های خود بشکل نخ بسیار باریک ترشح می کند و با آن، لانه ی بیضی شکلی برای خود می سازد که پیله نامیده می شود. پیله ها را به ترتیب مخصوصی گرم می کنند و بعد می ریسند تا ابریشم بدست آید که به آن افریشم و بریشم هم گفته شده ( به عربی ابریشم می گویند بکسر همزه و فتح سین).
ابریشم عبارت از یک لیف (رشته) پروتئینی است که در اثر انجماد مواد مترشحه از کرم بدست می آیداین لیف از دو فلامنت موازی که به وسیلۀ صمغ ابریشم به یکدیگر چسبیده اند به وجود آمده است.

 

در دورۀ صدر اسلام به علت منع مردم از تجملات ،استفاده از لباسهای ابریشمی منسوخ شده ولی استفاده از نخ های ابریشم برای دوختهای متنوع همچنان بقوت خود باقی بود.
قدیمی ترین نمونۀ گلدوزی ایرانی که هم اینک در موزۀ ایران باستان موجود است به دورۀ سلجوقی یعنی ۴۵۱ه ق تعلق دارد. در این دوره ابریشم دوزی رونق فراوانی گرفت و این نکته از نمونه دوختها و پارچه هایی که در مجموعه های مختلف نگهداری می شود و ظرف سال های اخیر نیز مقداری از آنها در شهر ری بدست آمده قابل اثبات می باشد.

 

نقوش مورد استفاده در ابریشم دوزی نامحدود بوده و می توان به نقوش حیوانی، انسانی، مینیاتوری، شکارگاهی، گرفت و گیر، فرهنگ عامه، گل و بوته، گل و مرغ، انواع ۶۰ گانه بته جغه ها، نقوش هندسی، اسلیمی ها و گل های حاشیه ای اشاره کرد.از این دوخت بیشتر برای تابلوهای تزئینی، تزئینات البسه، روی کیف، رومیزی، روکرسی، پرده، سجاده، روی کفش، روتختی، ملحفه، کیسه های پول، جای شانه، جای قلم دان و غیره استفاده می شود.

منبع:seeiran.ir